आता काही देणे घेणे उरले नाही

आता काही देणे घेणे उरले नाही

१) हे मृत्यो..!

जगायचे होते ते जगून झाले
करायचे होते ते करून झाले
द्यायचे होते ते देऊन झाले
घ्यायचे होते ते घेऊन झाले....!

हे मृत्यो..! तुला यायचे असेल तर ये
कधीही.....; तुझ्या सवडीने
तुला टाळावे असे आता कारण उरले नाही
आता काही देणे घेणे उरले नाही.....!!

२) आयुष्याची दोरी

आयुष्याच्या दोरीची अंतिम किनार
माझी मला दिसायला लागली
जीव घाबरा अन् नाडी मंदावून
श्वासेही घरघरायला लागली

बराच पुढे निघून आलोय मी आता
रामनाम सत्याशिवाय काही उरले नाही
मोह,माया; मद,हेवा; काम-क्रोध यांचेशी
मला आता काही देणे घेणे उरले नाही

                                        गंगाधर मुटे
..........................................................

आता काही देणे घेणे उरले नाही

 आता काही देणे घेणे उरले नाही

१) तृप्ततेची चमक

तुझ्यात मी? की माझ्यात तू? नाही माहीत
तरीपण आपले छानपैकी यमक जुळत आहे
दिले फ़ाटक्या हातांनी तुला मी... तेवढ्यानेच
तृप्ततेची चमक तुझ्या नजरेत खेळत आहे

जिथे झालेय मीलन मनाचे मनाशी
तिथे रूप-स्वरूपाला काही अर्थ उरले नाही
हे नाशवंत काये..! मला तुझ्याशी
आता काही देणे घेणे उरले नाही.....!!
***
२) मर्यादा सहनशीलतेची

तू "काय रे" म्हणालास, मी "नमस्कार" म्हणालो
तू "चिमटा" घेतलास, मी "आभार" म्हणालो
तू "डिवचत" राहिलास, मी ''हसत'' राहिलो
तू "फाडत" राहिलास, मी "झाकत" राहिलो

माझी सोशिकता संपायला आली.. पण
मर्कटचाळे, तुझे काही सरले नाही
बस कर मित्रा, हा घे शेवटचा रामराम माझा
तुझे-माझे... आता काही... देणे घेणे.... उरले नाही
***
३) आत्मप्रौढी
मी फ़ूले मागितली, तू काटे दिलेस
फ़ुंकरी ऐवजी धपाटे दिलेस
तुझ्या पौरुषी अहंकारात
माझे अस्तित्वच नाकारले गेले
तुझ्या आत्मप्रौढी समोर
माझे आत्मक्लेश पुरले नाही
म्हणून मलाही तुझ्या अहंमन्यतेशी
आता काही देणे घेणे उरले नाही.....!!
***
४) फ़टाकडी

तू आलीस आणि घुसलीस
हृदयाची सारी दारे ओलांडून
थेट ....... हृदयाच्या केंद्रस्थानी

तू असतेस..... तेंव्हा तू असतेस
तू नसतेस..... तेंव्हाही तूच असतेस
मला कसे एकटे म्हणुन सोडतच नाहीस तू

त्यामुळे.. हो त्याचमुळे....."त्या फ़टाकडीशी"
माझे आता, काही देणे घेणे उरले नाही.....!!

                                गंगाधर मुटे
..........................................................

गंधवार्ता

गंधवार्ता

दोर गळ्यात लटकवून
बाप झुलतोय झाडावर
माय निपचित पडलीय
हृदय फाटता धरतीवर

बाळ खिदळतंय मनीसंगे
मिशा तिच्या धरता-धरता
नाही जराशी त्याला
कसलीsssचं गंधवार्ता

                  गंगाधर मुटे
...................................    

हिशेबाची माय मेली?

हिशेबाची माय मेली?

कशी झोपडी हीच अंधारलेली?
कुण्या उंदराने दिवावात नेली?

पुजारी पुसे एकमेकांस आता
नटी कोणती आज नावाजलेली?

तिला घाबरावे असे काय आहे
अशी काय ती तोफ़ लागून गेली?

किती नाडती आडदांडे तराजू
कशी रे हिशेबा, तुझी माय मेली?

कुणी हासला तो कळ्या कुस्करोनी
कशी दरवळावीत चंपा चमेली?

म्हणाले 'अभय' 'ते' तुरुंगात डांबू
''जरी आमुची तूच तक्रार केली..!''

                   गंगाधर मुटे
,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,
(वृत्त - भुजंगप्रयात )

गणपतीची आरती

गणपतीची आरती

जय गणेश, श्री गणेश, नमो श्रीगणेशा
आरती स्विकार करा, वंदितो परेशा ॥धृ॥

वक्रतुंड,तिलकउटी, दंत कर्ण न्यारी
कमळ,शंख,फ़रशी करी, मूषावरी स्वारी
खंड तिन्ही मुकुटमणी, समर्था नरेशा ॥१॥

पर्णजुडी हरळीची, रुची मोदकाची
नारिकेल कलशाला, आम्र तोरणाची
रिद्धिसिद्धी पायावरी लोळती हमेशा ॥२॥

तुच बाप,माय तुची, आम्ही तुझी लेक
एक आस जीवनास, पंथ दावी नेक
अभयहस्त पाठीवरी, ठेवुनि सर्वेशा ॥३॥

                               गंगाधर मुटे
................................................

श्री गणराया

श्री गणराया

कृपावंत व्हावे श्री गणराया
भूलचूक माझी हृदयी धराया ॥धृ॥

चिंतामणी तू चिन्मय देवा
अनुतापी मी, तू करुणा ठेवा
व्दारी उभा मी नाम स्मराया ॥१॥

भवमोचक तव मंगलदृष्टी
अनुदिन लाभो तारक वृष्टी
हा भवबंध पार कराया ॥२॥

अनुष्ठान हे तव पुजनाशी
क्षणभंगुर मी, तू अविनाशी
साह्य होई मज अभय तराया ॥३॥

                        गंगाधर मुटे
..........................................

अट्टल चोरटा मी........!!

अट्टल चोरटा मी........!!

नभात हिंडतांना आणि तारे न्याहाळतांना
कळतच नाही मी कसा तल्लीन होवून जातो
ते दृष्य डोळ्यात मी पुरेपूर साठवून घेतो
आणि ते लुकलुकते लावण्य चोरण्यासाठी
मी चोरी करून जातो .....!!

जीवनाचे विविधरंग उलगडणारे शब्द
कुणीतरी सहज बोलून जातो
अलगद पकडून ते शब्द मी तादात्म पावतो
आणि दिव्यत्वाचे चार शब्द चोरण्यासाठी
मी चोरी करून जातो .....!!

ऐकतांना गुणगुण, पापण्या थबकतात
नजर स्थिर होवून मन डोलायला लागते
कुणीतरी मधूर तरंग हवेवर पेरून जातो
आणि ती नादब्रह्माची लय चोरण्यासाठी
मी चोरी करून जातो .....!!

वार्‍यापासून बळ चोरतो, सुर्यापासून आग
ढगापासून छाया चोरतो, संतांपासून राग
चोरतो मी ज्ञानमार्ग विवेकाच्या वृद्धीसाठी
सद्‍गुणांची उचलेगिरी अंतराच्या शुद्धीसाठी
असा अभय भामटा मी
असा अट्टल चोरटा मी.......!!

                                गंगाधर मुटे
.......................................................

हे खेळ संचिताचे .....!

 हे खेळ संचिताचे .....!


काजळील्या सांजवाती, चंद्रही काळोखला
का असा रे तू समुद्रा निर्विकारे झोपला

सर्वसाक्षी तू म्हणाला "सर्वमय आहेस तू"
हस्त माझा रेखतांना का असा भांबावला

हंबरूनी वासराने हंबरावे ते किती
आज गायीने पुन्हा तो मस्त पान्हा चोरला

तृप्त झाल्या क्रुद्ध वाटा, पावले रक्ताळूनी
का कशाला धोंड कोणी जागजागी मांडला

पाठराखा का मिळेना, का मिळेना सोबती
झुंजतांना एकला मी, श्वासही सुस्तावला

साठले कंठात होते, सप्तकाचे सूर मी
साद ती बेसूर गेली, नाद ही मंदावला

संचिताचे खेळ न्यारे, पायवाटा रोखती
चालता मी "अभय" रस्ता, काळही भारावला

गंगाधर मुटे
......................................................
(वृत्‍त- देवप्रिया)
......................................................

फ़ुलझडी..........!!!!

फ़ुलझडी..........!!!!

तो....
चार शिष्य,चार चेले, चार चमचे
मागेपुढे चालायला, उदोउदो करायला
कायम आपल्या दावणीला बांधून
स्वत:च स्वत:विषयी लिहिलेले पोवाडे
गाऊन घेतो त्यांचेकडून
आणि  एवढ्या शिदोरीच्या बळावर
वाढवू पाहतो.... आपल्या श्रेष्ठत्वाच्या कक्षा......!!

ते....
ते भक्तही तल्लीन होतात
लोळवून घेत स्वत:ला त्याच्या चरणावर
वारंवार त्याच्या पायाच्या धुळीचा
मस्तकाच्या मध्यभागी टिळा लावत... होतात बेभान
जणुकाही त्या चरणाखेरीज अन्य सर्वकाही निस्तेज,निष्प्रभ
अशी स्वत:चीच मनसमजावणी करत... सदासर्वकाळ....!!

क्षणिक का होईना पण
चित्तवेधक ठरत असतेच फ़ुलझडी..........!!!!
.
.                                             गंगाधर मुटे

...........................................................................

स्मशानात जागा हवी तेवढी

स्मशानात जागा हवी तेवढी


कसा जोम यावा खुरटल्या पिकांना, नवे बीज ते अंकुरावे कसे?
तणांचाच जेथे असे बोलबाला, तिथे अन्य काही रुजावे कसे?

पुन्हा आज होऊ नये तेच झाले, कशा थांबवाव्यात वाताहती?
हवेनेच केला जिथे कोंडमारा, तिथे प्राण जाणे टळावे कसे?

तुझा पिंड आहेच विश्वासघाती, तसा एक अंदाज आहे मला
तरी जीव गुंतून जातो तुझ्याशी, मनाचे पिसे कुस्करावे कसे?

जरी सत्य तू बोलशी मान्य आहे, परी त्यास आहे कुठे मान्यता?
सही आणि शिक्क्याविना व्यर्थ सारे, पुरावे तुझे मान्य व्हावे कसे?

कशी एकटी हिंडते रानमाळी, जरी अर्धवेडी न भीते कुणा
तिला फ़क्त भीती जित्या माणसांची, पशूंना तिने घाबरावे कसे?

कसा व्यर्थ नाराज झालास आंब्या, वृथा खेद व्हावा असे काय ते
फ़ळे चाखण्याचेच कौशल्य ज्याला, तया ओलणे ते जमावे कसे?

शिवारात काळ्या नि उत्क्रान्तलेल्या खुज्या माकडांचा धुमाकूळ तो
जिथे कुंपणे शेत खाऊन गेली, तिथे त्या पिकांनी लपावे कसे?

"अभय" काळजी त्या मृताची कशाला, स्मशानात जागा हवी तेवढी
समस्या इथे ग्रासते जीवितांना, विसावा कुठे अन्‌ वसावे कसे..!

.
.
                                                      गंगाधर मुटे
..................................................................................
(वृत्‍त - सुमंदारमाला)

..................................................................................

काही शेती संबधीत शब्दांचे ढोबळमानाने अर्थ.
खुरटणे = वाढ खुंटणे,
तण = पिकांत वाढणारे अनावश्यक गवत
ओलणे = ओलीत करणे,पाणी देणे
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

गगनांबरी तिरंगा ....!!

   गगनावरी तिरंगा ....!!

गगनावरी तिरंग्या फ़डकत असेच जावे
ओलांडुनी नकाशे तू ब्रम्हस्थान घ्यावे ....!!

तू प्राण भारताचा, शक्‍ती ध्वजा-पताका
संगे हिमालयाला येण्यास मार हाका
समवेत घे सह्यांद्री, मेरूस ये म्हणावे
ओलांडुनी नकाशे तू ब्रम्हस्थान घ्यावे ....!!

साथीस ब्रम्हपुत्रा, गोदावरी नि यमुना
धारा तरंग स्फ़ूर्ती, देईल पावलांना
कन्या भगीरथाची, रस्ते तिला पुसावे
ओलांडुनी नकाशे तू ब्रम्हस्थान घ्यावे ....!!


तारांगणे उद्याची, कक्षा तुझी असावी
ही मान भारताची, सर्वत्र उंच व्हावी
आता अभय मनाच्या धुंदीस या जपावे
ओलांडुनी नकाशे तू ब्रम्हस्थान घ्यावे ....!!


                             गंगाधर मुटे
.................................................

(वृत्‍त : आनंदकंद)

.........**.............**.........**......

मोरा मोरा नाच रे (बडबडगीत)

मोरा मोरा नाच रे (बडबडगीत)

मोरा मोरा नाच रे
अंकलिपी वाच रे
वाचता वाचता बोल रे
पृथ्वी कशी गोल रे

गोल चेंडू उडला
सुर्यावरती पडला
कान त्याचा कापला
म्हणून सुर्य तापला

ऊन, हवा आणि
गरम झाले पाणी
पाणी गरम झाले
वाफ़ होऊन आले

सोडूनिया धरती
वाफ़ गेली वरती
आभाळात मगं
तिचे झाले ढगं

ढग वाजे गडगड
वीज चमके कडकड
वारा सुटला सो-सो
पाऊस आला धो-धो

मोरा मोरा नाच रे
श्रावणाचा मास रे
नाचता नाचता सारा
फ़ुलवून दे पिसारा

                 गंगाधर मुटे
...................................

मुकी असेल वाचा

मुकी असेल वाचा 

कसा वाजवू टाळी, मी देऊ कशी दाद?
पहिला चेंडू छक्का, दुसर्‍या चेंडूत बाद

तुझे-माझे जमले कसे, करतो मी विचार
भाषा तुझी तहाची, मला लढायचा नाद

विसरभोळा असे मी सांगतो वारंवार
भूल पडते देणींची, घेणे असते याद

सरकारी खजिन्यावर मारून घ्यावा हात
चिरीमिरी दिली तरी मिटून जाईन वाद

"अभय" तुझे ऐकुनिया तो चिडला असेल; पण,
मुकी असेल वाचा तर देणार कशी साद?

                                 गंगाधर मुटे
…………………………………………

कुंडलीने घात केला

कुंडलीने घात केला

कसा कुंडलीने असा घात केला
दिशा शोधण्यातच उभा जन्म गेला

असे वाटले की शिखर गाठतो मी
अकस्मात रस्ता तिथे खुंटलेला

विचारात होतो अता झेप घ्यावी
तसा पाय मागे कुणी खेचलेला

खुली एकही का, इथे वाट नाही
हरेक पथ येथे कुणी हडपलेला?

पटू संसदेचा, तरी दांडगाई
म्हणू का नये रे तुला रानहेला?

दिशा दर्शवेना, मती वाढवेना
कसा मी स्विकारू तुझ्या जेष्ठतेला?

"अभय" चेव यावा अता झोपल्यांना
असे साध्य व्हावे तुझ्या साधनेला
      
                गंगाधर मुटे
...................................................
(वृत्त-भुजंगप्रयात)

पराक्रमी असा मी : हझल

पराक्रमी असा मी : हझल


माझ्या मनात नाही, कसलाच भेद येतो
पोटात भूक त्याच्या, जेवून मीच घेतो

ना लोभ,मोह,माया, नाहीच लालसाही
उष्टे,जुने-पुराने वाटून दान देतो

प्रेमात सावलीच्या सुर्यास पारखा मी
अंधार ही अताशा संगे मलाच नेतो

त्याच्या खुजेपणावर, त्यानेच मात केली
टुणकण उडून गजरा खोचून छान देतो

फ़िर्याद ही जरासी घेवून आज येता
कैवार रक्षणाचा खुर्चीत का दडे तो?

उच्चांक गाठतांना बेबंद धूर्ततेचा
उंटीणिला शिडीने चंगून चुंबते तो

ना साम्यवाद रुजला, नाही समाजवादी
बस धन्यवाद केवळ सर्वास आवडे तो

ते गाडगिळ असो वा, अथवा टिळक, मुटे ते
नावात एक धागा का "अभय" तुज दिसे तो?

                                 गंगाधर मुटे
………………………………………
चंगने = चढणे
………………………………………  

ती स्वप्नसुंदरी

ती स्वप्नसुंदरी


सात खिडक्या पुरेशा मी झाकतो तरी
शिरते कशी कळेना ती स्वप्नसुंदरी

जोपासतो अशी ही आम्ही समानता
राधा,टिना,करीना बाजूस श्रीहरी

जोडे सजावटीला एसी-कपाट ते
भाजी-फ़ळास जागा, मात्र उघड्यावरी

मंगळ कह्यात आला, कक्षेत तारका
भैरू अजून खातो कांदा नि भाकरी

जिंकून मीच हरतो, ना जिंकतो कधी
तुमचा लवाद आहे, पंच तुमचे घरी

खेड्याकडून जावे शहराकडे जसे
आकार घटत चोळी, जाते सरासरी

शेती करून मालक होणेच मुर्खता
सन्मान मोल आहे कर अभय चाकरी
.
.
                                            गंगाधर मुटे
………………………………….………………
वृत्‍त- विद्युल्लता
लगावली- गागालगा लगागा,गागालगा लगा
…………………………………………………
.
ही कविता श्री प्रमोद देव यांचे आवाजात ऐका.



................................................................

सभ्यतेची अभिरूची : नागपुरी तडका

सभ्यतेची अभिरूची : नागपुरी तडका

छातीचं झाकण आता बोम्लीवर आलं
हात्‍तिच्या बैनमाय भलतंच झालं  ...... !!

चॅनल पाहावं कोणतंय तं उघडेबंब नाचते
टीव्ही पाह्यतांना पोरासंग, मायबाप लाजते
सभ्यतेची अभिरूची लईच दिसते न्यारी
अब्रू गेली ढोड्यात अन नोट झाली प्यारी
आता उघडं काय, झाकलं काय, सारखंच झालं
हात्‍तिच्या बैनमाय भलतंच झालं  ...... !!

जलश्यातल्या पोरी कशा टगरबगर पाहे
चार लोकामंधी मात्र झाकूनझुकून राहे
जे काही करे ते अंधारात करे
उजेडात मात्र इज्जतीले मरे
आता उजेड काय, अंधार काय, सारखंच झालं
हात्‍तिच्या बैनमाय भलतंच झालं  ...... !!

कालेजचे तोतामैना वर्गात नाय दिसत
आडमार्गी झाडाखाली बसते दात किसत
जनाची लाज ना मनाले खंत
खुलेआम प्रेमलीला, नाही त्याले अंत
आता दिवस काय, रात्र काय, सारखंच झालं
हात्‍तिच्या बैनमाय भलतंच झालं  ...... !!

शायण्याने बगीच्यात जाऊ नये म्हणतात
बिनावार्‍यानं झुडपं तिथं, खल-खल हालतात
झुडपाच्या आडोशाला दोन पाखरं बसते
"प्रेम" या शब्दाचे धिंडवडे नुसते
आता भय काय, अभय काय, सारखंच झालं
हात्‍तिच्या बैनमाय भलतंच झालं  ...... !!

                      गंगाधर मुटे
------------....--------------....----------...------------

..ही कविता ऐकण्यासाठी क्लिक करा..

------------....--------------....----------...------------

.

कंबर आता कसणार कशी?

कंबर आता कसणार कशी?


चौखूर उधळे दाहीदिशा, गवसणी मग घालणार कशी?
नसते नाकही या मनाला, वेसण तरी टोचणार कशी?  

खूप करती निश्चय-इरादे, मुक्त होण्यास जोखडातुनी
चूल-तव्याने बंधक केले, कंबर आता कसणार कशी?

जग बदलले, नाणे बदलले, बदलले ते सारे शिरस्ते  
नाणी रुप्याची राणीछाप, पण ती इथे चालणार कशी?  

उकर तू तुला हवे तेवढे, हव्या तितक्या लाथाही घाल  
पण तुझ्या एकट्या हाताने, जरठ गढी ढासळणार कशी?  

रक्तापेक्षा गोचीड जास्त, झालेत तिच्या अंगोअंगी
गोचिडांची मौजमस्ती पण, अता ती गाय जगणार कशी?

अभय तू असाच चालत रहा, रस्ता मिळेल कधी ना कधी
चालल्याविना खाचाखोचा, आडवाट ती कळणार कशी?

                              गंगाधर मुटे
....................................................................

शुभहस्ते पुजा : अभंग

.

.
शुभहस्ते पुजा : अभंग

प्रथम पुजेला । लालदीवा मस्त ॥

सत्ताधारी हस्त । कशाला रे ॥१॥

त्यांचे शुभ हस्त । कसे सांगा देवा ॥

हरामाचा मेवा । चाखती ते ॥२॥

लबाड लंपट । तयांची जमात ॥

माखलेले हात । रक्ताने गा ॥३॥

पाय तुझे कैसे । नाही विटाळले ॥

मन किटाळले । कैसे नाही ॥४॥

म्हणा काही देवा । आहे साटेलोटे ॥

अभयास वाटे । शंका तशी ॥५॥

                                 गंगाधर मुटे

.........................................................

(आषाढी एकादशीच्या निमित्ताने पांडुरंगाला थोडेसे साकडे)

…………………………………………

बोला पुंडलिकावरदे हरी विठ्ठल .......!!

पंढरीचा राया

.
.


पंढरीचा राया : अभंग

पंढरीच्या राया । प्रभु दीननाथा ॥
टेकितो मी माथा । तुझे पायी ॥१॥

युगे किती उभा । एका विटेवरी ॥
येवुनी बाहेरी । पहा जरा ॥२॥

बदलले जग । आणि माणसेही ॥
तशा देवताही । बदलल्या ॥३॥

कनकाच्या भिंती । सोन्याचे कळस ॥
सोन्याची हौस । देवालाही ॥४॥

त्यांचे भक्त बघा । विमानाने जाई ॥
आम्हा कारे पायी । बोलावतो ॥५॥

देव गरीबाचा । तू राहिला गरीब ॥
भक्तही गरीब । ठेविले तू ॥६॥

आम्हां कारे असा । गरीबीचा शाप ॥
असे काय पाप । आम्ही केले? ॥७॥

अभयाने देवा । करा नियोजन ॥
जेणे भक्तजन । सुखी होती ॥८॥

                            गंगाधर मुटे

.........................................................
(आषाढी एकादशीच्या निमित्ताने पांडुरंगाला थोडेसे साकडे)
…………………………………………
बोला पुंडलिकावरदे हरी विठ्ठल .......!!

रानमेवा खाऊ चला....! (बालकविता)

रानमेवा खाऊ चला....! (बालकविता)


या झरझर या, जरा भरभर या,
चला रानोमाळी भटकू चला
कुणी अंजीर घ्या, कुणी जांभुळ घ्या,
थोडा रानमेवा खाऊ चला ....॥१॥

(लाला, लरला, लरलल्लरलल्लर ला,
लरलल लरलल लरलल लरलल
लरलल्लरलल्लर ला)

ते उंच-उंच दिसते ते, ते फ़ळ ताडाचे आहे
झाडांच्या डोक्यावरूनी, सूर्याचे किरण ते पाहे
कुणी कळवंद खा, कुणी चिक्कु-पेरू खा,
पाणी नारळाचे पिऊया चला ....॥२॥

ते फ़ुगले डोळे दिसते, ते सिताफळाचे आहे
खोप्यांच्या खिंडीमधुनी, ते चोरुनी पाडस पाहे
कुणी अननस खा, कुणी बोरं-लिंबू खा,
पाड आंबे वेचूया चला ....॥३॥

ही झाडे आहे म्हणुनी, सरसर पाऊस येतो
धरणांचे पोट भरुनी, धरणीला न्हाऊन जातो
कुणी टरबूज खा, कुणी खरबूज खा,
झरा झुळझुळ पाहू चला ....॥४॥


ही झुडपे-झाडे-वल्ली, सजीवांना अभय ती देती
ती सोडती ऑक्सिजनला अन कार्बन शोषूनी घेती
कुणी कलमा घ्या, कुणी रोपटी घ्या
झाडे घरोघरी लावुया चला ......॥५॥


(हाहा, हेहेहे, चिंगचिंगंचिंगचिंगंच्या,
टणणण टणणण ढणणण ढणणण
तारारमपमपमपमपा)

                                       गंगाधर मुटे
...........................................................

घट अमृताचा

                       घट अमृताचा


लपेटून चिंध्यात घट अमृताचा, न देखे कुणीही, शिवेना कुणी
लपेटून चिंध्यास रेशीमवस्त्रे, अशी होय गर्दी, हटेना कुणी


किती वाटले छान हे गाव तेंव्हा, जरासा उडालो विमानातुनी
इथे मात्र मेले कुणीही दिसेना, तरी का तजेला दिसेना कुणी?


असे गैर ती आत्महत्त्या कधीही, म्हणे कास्तकारास समजावुनी
परी कारणांचा जरा शोध घ्यावा, अशी सुज्ञता दाखवेना कुणी


समाजात या हिंस्त्र भाषा नसावी, नसो स्थान लाठी व काठीस त्या
परी या मुक्यांची कळे भाव-भाषा, असे ज्ञान सत्तेस दे ना कुणी

भरारीस उत्तुंग झेपावतो मी, कवी कल्पनेला अभय गाठतो
परी वास्तवाने घरंगळत येता, उरे एक भूमी दुजे ना कुणी


                                                           गंगाधर मुटे
...........................................................................

अंगार चित्तवेधी

अंगार चित्तवेधी

दे तू मनास माझ्या आकार चित्तवेधी
नजरेत गुंतणारा आजार चित्तवेधी

ती बोलली तरी का शब्दास नाद येतो?
त्या बोलक्या स्वरांचे झंकार चित्तवेधी

नाहीच राग येतो, वाटे हवाहवासा
कानास पीळणारा फ़णकार चित्तवेधी

आभाळ गाठण्याची वेलीस हौस आहे
मिळतो कधीकधी तो आधार चित्तवेधी

दु:खास मांडणारे बाजार फ़ार झाले
दु:ख्खा खरीदणारा बाजार चित्तवेधी

आप्तास कौतुकाचा वर्षाव ही प्रथाची
इतरांस गौरवे तो आचार चित्तवेधी

आगीत खेळतांना, सुर्यास छेडतो मी
कोळून पी ’अभय’ तो अंगार चित्तवेधी

                               गंगाधर मुटे
---------------------------------------

मी गेल्यावर ....?

मी गेल्यावर ....? 

मी गेल्यावर माझे कोण,कशाला गुण गाईन?
मी तरी जातांना कुणास काय देऊन जाईन?

जरी माझी कातडी जाड असेल गेंड्यासारखी
पण तीची चप्पल बनते ना खेटर
केसापासून ना वारवत,ना चर्‍हाट
ना उब देणारं स्वेटर.
मी कसा कुणाच्या चिरकाल स्मरणात राहीन?

हाडेही माझी कणखर आहेत खरी पण
आयुर्वेदात उपयोग शुन्य
मी मात्र मिरवत आलो
देहाचे लावण्य
स्वर्गवाले मजकडे का आतुरतेने पाहीन?


नसलो काही देणार तरी जातांना
नवमन लाकडांची राख आणी
आणखी प्रदुषीत करणार
हवा आणि पाणी
जीवेभावे का कोणीतरी श्रद्धांजली वाहीन?


हसू फ़ुलवलं नाहीच आजवर
कधी कुणाच्या चेहर्‍यावर
मात्र नुसतच रडवणार
जातांना-गेल्यावर
स्वप्रेरणेने कोण मग खांद्यावर घेईन?

केले असतील सत्कर्म
पण असतील दोन-चार
तेवढ्याने थोडच उघडणार
स्वर्गाचं दार.
काहीतरी कर अभय
जेणेकरून मुक्तिमार्ग ज़रा सुलभ होईन...!!

                         गंगाधर मुटे
.........................................

सत्ते तुझ्या चवीने

सत्ते तुझ्या चवीने 

सत्ते तुझ्या चवीने नेते चळून गेले
कुरवाळती कुणाला, कोणा छळून गेले

सारे मिळून भेदू, हा व्यूह ते म्हणाले
लढतोय एकटाची, सारे पळून गेले

कित्येक चाळण्यांनी, स्वत्वास गाळले मी
उरलीय चित्तशुद्धी, हेवे गळून गेले

समजू नको मला तू विश्वासघातकी मी
पाऊल सरळ होते, रस्ते वळून गेले

आता इलाज नाही, नाहीत मलमपट्ट्या
मजला कळून आले, तुजला कळून गेले

वणव्यात कालच्या त्या, काही उडून गेले
काही बिळात घुसले, बाकी जळून गेले

का सांगतोस बाबा अभयास कर्मगाथा
द्रवलेत कोण येथे, कोण वितळून गेले?

                गंगाधर मुटे
.................................................

सरींचा कहर

सरींचा कहर

पावसाची सर
प्रेमाला बहर
पण गळतेया घर
गरीबाचे

सरींचा कहर
प्रेमाला बहर
पण फुटतोया नहर
धरणाचा

सरींचा कहर
प्रेमाला बहर
पण बुजलाय दर
उंदराचा

सरींचा कहर
प्रेमाला बहर
पण डुबलेय शहर
पुराखाली

सरींचा कहर
प्रेमाला बहर
बगळा जमिनीवर
उताना

सरींचा कहर
प्रेमाला बहर
पण जीवाला घोर
या सरींचा

सरींचा कहर
प्रेमाला बहर
पाय घसरून कमर
लचकली.

सरींचा कहर
प्रेमाला बहर
वाहून गेलाय खरं
कुंभाराचा

सरींचा कहर
प्रेमाला बहर
पण थंडीने वानर
कुडकुडले.

सरींचा कहर
कोसळले छप्पर
मदत येईस्तोवर
जीव गेला

                        गंगाधर मुटे
.............................................
उंदराचा दर म्हणजे उंदराचे बीळ
.............................................

नाचू द्या गं मला : लावणी

नाचू द्या गं मला : लावणी

गेली रोहिनी, मिरूग आला, आल्या पावसाच्या धारा
थेंब टपोरे चोळी भिजविती, पदर खेचतो वारा
कुलीनघरची जरी लेक मी
मला बंधात जखडू नका
जाऊ द्या गं मला पावसात अडवू नका
भिजू द्या गं मला पावसात अडवू नका
नाचू द्या गं मला पावसात अडवू नका ...॥धृ०॥

कोरस :- वेल कोवळी नवथर भेंडी, हिला पिंज‍र्‍यात दडवू नका
            नाचू द्या गं हिला पावसात अडवू नका

कडकड करुनी विजा नाचती
गडगड गर्जन मेघ गर्जती
तरी जरा ना भिती वाटते
झंकार सूरांचे कानी दाटते
पाय थिरकण्या पुलकित करिती
देई टाळी मोर आणिक मयुरी ठुमका ..... ॥१॥

या जलधारा मस्ती करोनी
थेंब मारिती नेम धरोनी
सर्वांगाशी झोंबित सारा
गुदगुली करितो अवखळ वारा
नसानसातुनी उधान वाहे
गिरक्या घेते तरी ना थकते, मी नाजुका .....॥२॥

जाऊ एकली नकोच रानी
आई वदली हळूच कानी
घडे असे का मला न कळते
तनामनातुनी काय सळसळते
तरी खेळू द्या अभयाने मज
या धारांच्या पुढती सारा, अमृतघटही फ़िका ....॥३॥

                       गंगाधर मुटे
...................................................................

नाकानं कांदे सोलतोस किती? : नागपुरी तडका

नाकानं कांदे सोलतोस किती? : नागपुरी तडका

तुझा अभ्यास किती, तू बोलतोस किती
नाकानं कांदे सोलतोस किती?

तुझी नशा किती, तू डोलतोस किती
नाकानं डांगरं तोलतोस किती?

तुझा व्यायाम किती, तू पेलतोस किती
नाकावर भेद्रं झेलतोस किती?

तुझी मेहनत किती, तू राखतोस किती
नाकानं टेंभरं चाखतोस किती?

तुझे योगदान किती, तू लाटतोस किती
नाकानं गांजरं वाटतोस किती?

तुझी सत्ता किती, तू येलतोस किती
नाकानं आलू छिलतोस किती?

तुझी भूक किती, तू गिळतोस किती
अभयानं जनता पिळतोस किती?

                गंगाधर मुटे
............................................
ढोबळमानाने शब्दार्थ-
डांगरं = खरबुज.
भेद्रं = टमाटर,टोमॅटो.
टेंभरं = टेंभुर्णीचे फ़ळ.
राखणे = रखवाली करणे या अर्थाने.
येलणे = वेल्हाळणे.
...........................................

सूडाग्नीच्या वाटेवर……

सूडाग्नीच्या वाटेवर…….

माझी गझल ऐकण्यास गर्दी लोटली होती
काही जागीच नव्हती, बाकी झोपली होती

वादंगाचा दुरावा पंक्तीत उरला नाही
डावी उपाशी नव्हती, उजवी जेवली होती

घामचोरीची तक्रार दाखल केली तेंव्हा
विरोधक प्रसन्न नव्हते, सत्ता कोपली होती

सूडाग्नीच्या वाटेवर गतीरोधक नसतात
सलवार विझली नव्हती, पगडी पेटली होती

नियतीचे सारे घाव निग्रहाने पेललेत
संधी दवडली नव्हती, अभये वेचली होती

गंगाधर मुटे
***********************

तरी हुंदक्यांना गिळावे किती?

तरी हुंदक्यांना गिळावे किती?

झणी झोत येती तुझ्या आठवांचे, सयेचे उमाळे छिपावे किती?
बळे रोखतो मी जरी आसवांना, तरी हुंदक्यांना गिळावे किती?

कधी चाललो मी तुझ्या पावलांनी, कधी बोट हातात होते तुझे
तशी सांज येणार परतून कैसी, मनी प्राक्तनाने झुरावे किती?

जरी देह-काया चिरंजीव नाही, तळे भावनांचे तरी साचते
जरी घालतो बांध मी या तळ्यांना, हृदय फ़ाटतांना तुणावे किती?

जगी जीव अब्जो जरी नांदताती, फ़ुलांच्या-फ़ळांच्या डहाळ्या दिसे
परी शोधताहे नजर का तुला बा! स्मृतींचे खुमारे भुलावे किती?

’अभय’ विरह येतो नशीबी कुणाच्या, कुणाचेच दुर्भाग्य तैसे नसो
शिरी छत्रछाया अखंडीत लाभो, विधात्या तुला मी पुजावे किती?

(वृत्त-  सुमंदारमाला)                                     गंगाधर मुटे
...............................................................................
(स्व. पु. बाबास समर्पित)
...............................................................................

राधा गौळण

राधा गौळण

डोईवर घागर खांदी दुपट्टा
पाठीशी वेणी
भरीतसे राधिका पाणी....... ॥धृ॥

हलवित हात कमर लचकते
पैंजण वाजत हळूच दचकते
नाकी नथणी,लोंबतं कुंडलं
झुलतसे कानी ........॥१॥

चालत बोलत रूप मिरवते
शोधित कान्हा नजर फ़िरविते
कान्हाईची आठव झाली
झुरतसे नयनी ........॥२॥

तितुक्यातच हा रांगत आला
परमात्म्याचा संगम झाला
अभय जनांनी रूप लोचनी
साठविले ध्यानी ........॥३॥

सरबत...... प्रेमाच्या नात्याचं

सरबत...... प्रेमाच्या नात्याचं

मी तिला विचारलं
कसं असावं तुझं-माझं नातं....?
भ्रमर आणि फ़ुलासारखं...?
ती उत्तरली, "नको नको
एकदा मकरंद सेवून भ्रमर गेला की
परतण्याची शक्यता धूसर होते
तसा विरह मला नाही रे सहन व्हायचा"

मग मी तिला विचारलं
कसं असावं तुझं-माझं नातं....?
पतंग आणि पणतीसारखं...?
ती उत्तरली, "नको नको
भावनेच्या उत्तुंग अविष्कारात
पतंगाची आहुती जाण्याचा धोका
मी नाही रे पत्करायची"

मग मी पुन्हा तिला विचारलं
कसं असावं तुझं-माझं नातं....?
गीत आणि संगीतासारखं...?
की शब्द आणि स्वरासारखं...?
ती जरा संथपणे उत्तरली
"हे चाललं असतं..... पण
गीत आणि संगीत एकरूप होऊनही
आपापलं अस्तित्व
स्वतंत्रपणे टिकवून ठेवतात रे
मग तसं नातं का स्विकारावं?"

मग तीच मला म्हणाली
"पण काय रे, तुझं-माझं नातं काव्यात्मक
साहित्यीक दर्जाचं वगैरे कशाला हवंय रे?
अरे’’तू आणि मी”,’’मी आणि तू”
"मी-तू","तू-मी" कशाला हवंय रे?
त्याऐवजी "आपण" नाही का रे चालणार?
लिंबू आणि साखरेचं पाण्यातील मिलनासारखं...!
एकदा का त्यांचं मिलन झालं की
लिंबू आणि साखरेला स्वतंत्र अस्तित्वच उरत नाही
उरतेय केवळ .... आणि केवळ "सरबत"
लिंबू-साखरेला कधीही वेगवेगळं न करता येण्यासारखं...!!
मला हवंय, तुझ-माझं नातं.... तस्सच
अगदी त्या ........... सरबतासारखं.......!!!"

गंगाधर मुटे
.................................................................

सजणीचे रूप ...!!

सजणीचे रूप ...!!

(पंढरीचा पांडुरंग आणि संतश्रेष्ट
तुकारामांच्या पायी नतमस्तक होवुन)

रूपये पाहता लोचनी। सुखी झाली ती साजणी ॥१॥
म्हणे व्यापारी बरवा। म्हणे पगारी बरवा ॥२॥
शेती बागा त्याचे घरी। परी नको शेतकरी ॥३॥
ऐसे सजणीचे रूप। पदोपदी दिसे खूप ॥४॥
अभय म्हणे कास्तकारा। डोहामधी डुबक्या मारा ॥५॥

गंगाधर मुटे.
--------------------------------------------------

बळीराजाचे ध्यान ....!!

बळीराजाचे ध्यान ....!!

(पंढरीचा पांडुरंग आणि संतश्रेष्ट
तुकारामांच्या पायी नतमस्तक होवुन)

सुंदर ते ध्यान उभे बांधावरी
नांगर खांद्यावरी घेवोनिया..॥१॥

कासे पितांबर ते फ़ाटके धोतर
टायरचे खेटर पायामधी..॥२॥

तुळशीहार जणु घामाचीच धार
उन्हाला आधार पगडीचा..॥३॥

कवच-कुंडले छातीच्या बरगड्या
पोटीच्या आतड्या नृत्य करी..॥४॥

नैवद्य-प्रसाद कांदा भाकरीचा
चेंदा मिरचीचा तोंडी लावी..॥५॥

आरतीला नाही त्याची रखुमाई
चारतसे गाई माळरानी..॥६॥

राजा शेतकरी बळीराज यावे
संघटीत व्हावे अभयाने..॥७॥

गंगाधर मुटे.
................................................

रे जाग यौवना रे....!!

रे जाग यौवना रे....!!
(वृत्त- आनंदकंद)

रे जाग यौवना रे, ही साद मायभूची
आव्हान पेलुनीया, दे आस रे उद्याची
रे जाग यौवना रे ... ॥धृ०॥

झटकून मळभटाला, चैतन्य खळखळावे
भटकून आसमंती, हे रक्त सळसळावे
तारूण्य तेच जाणा, जे धडपडे सदाची
रे जाग यौवना रे ... ॥१॥

आता कवेत घे तू, अश्रांत सागराला
कापून लाट-धारा, तू खोल जा तळाला
रोवून दे निशाणा, ती खूण यौवनाची
रे जाग यौवना रे ... ॥२॥

आकाश अंथरोनी, तार्‍यांस घे उशाला
बाहूत सुर्यचंदा, पाताळ पायशाला
विश्वा प्रकाश दे तू, तू ज्योत शारदेची
रे जाग यौवना रे ... ॥३॥

तू वीर मायभूचा, बलसागराप्रमाणे
यत्नास दे उजाळा, युक्ती-बळा-श्रमाने
अभये महान शक्ती, हो शान भारताची
रे जाग यौवना रे ... ॥४॥

गंगाधर मुटे

बायोडाटा..!!

बायोडाटा..!!

जीवाचा
आटापिटा
हाच त्यांचा
बायोडाटा..

चोचीत मिळण्या
तृणवत काडी
फ़िरवित पंख
रान पछाडी...

तृणकाड्यांची
गुंफ़ण करूनी
खोपा विणला
लक्ष धरूनी..

कोण ती विद्या?
गुरू कोणता?
घरटे बांधणे
शिकवित होता..

कसे उडावे
किती उडावे
कसे उमजले
कोणा ठावे..

करूनी फ़डफ़ड
प्रयास करणे
हव्यास धरणे
निरंतर धरणे..

गवसून घेतो
स्वंयेच वाटा
तोच त्यांचा
बायोडाटा...!!

गंगाधर मुटे

अंगावरती पाजेचिना....!!

अंगावरती पाजेचिना....!!

इभ्रतीला झाकेचिना, तिला चोळी का म्हणावे?
भुकेल्याला लाभेचिना, तिला पोळी का म्हणावे?

वास्तवाला चितारेना, तिला शाई का म्हणावे?
अंगावरती पाजेचिना, तिला आई का म्हणावे?

श्रमाविना पैदासते, तिला वृद्धी का म्हणावे?
पीडितांना कुस्कारते, तिला बुद्धी का म्हणावे?

अस्सलाची विटंबना, तिला नक्कल का म्हणावे?
बुरशीवाणी परजीवी, तिला अक्कल का म्हणावे?

विवेकाला स्मरेचिना, तिला सुज्ञ का म्हणावे?
तारतम्य हुंगेचिना, तिला तज्ज्ञ का म्हणावे?

अभयाने बोलेचिना, तिला वाणी का म्हणावे?
अंतरात्मा हालेचिना, तिला ज्ञानी का म्हणावे?

गंगाधर मुटे

रूप सज्जनाचे

रूप सज्जनाचे

लेवून फ़ार झाले, हे लेप चंदनाचे
भाळास लाव माती, संकेत बंधनाचे

का हाकतोस बाबा, उंटावरून मेंढ्या
सत्यास मान्यता दे, घे स्पर्श स्पंदनाचे

दातास शुभ्र केले, घासून घे मनाला
जे दे मनास शुद्धी, घे शोध मंजनाचे

आमरण का तनाला भोगात गुंतवावे?
सोडून दे असे हे, उन्माद वर्तनाचे

अभये चराचराला, संचार मुक्त आहे
शत्रूसही निवारा, हे रूप सज्जनाचे

              गंगाधर मुटे "अभय"

अय्याशखोर

अय्याशखोर

मेंदू उगाळतांना माणूस थोर झाला
पंडीत कायद्याचा बाजारखोर झाला

कंकाल हा नराचा जाणीव लोपलेला
सोडून लाजलज्जा मुद्राचकोर झाला

माणूस धर्म ज्याने खुंटीस टांगलेला
भंगार तो तनाचा अय्याशखोर झाला

का ग्रासते मनाला झंकार कंकणाचे
फ़ंदात मोहिनीच्या साधू छचोर झाला

नसतेच जे मिळाले केंव्हाच सातजन्मी
ते सर्व प्राप्त होता नेता मुजोर झाला

"कैवार गांजल्याचा" तो डावपेच होता
अधिकार प्राप्त होता अन्यायखोर झाला

का पारखा मनुष्या, मानव्यतेस तू रे
त्यागून कर्मधर्मा, अभये अघोर झाला

गंगाधर मुटे

कुठे बुडाला चरखा? : नागपुरी तडका

कुठे बुडाला चरखा? : नागपुरी तडका

राजकर्‍यांनो जनतेसाठी एवढे ध्यानी घ्यावे
तुमच्यामध्ये काय ’वेगळे’ याचे उत्तर द्यावे…!!

अकबर होता, जुलूम होता, अन सुलतानी सत्ता
खुशालचेंडू मजेत होते, घामाची हालत खस्ता
काय निराळे आज भासते, तितुकेची सांगावे
तुमच्यामध्ये काय ’वेगळे’ याचे उत्तर द्यावे…!!

इंग्रज होते, लूटत होते, येथिल कच्च्या माला
पक्का करूनी, चौपट दामा, विकत ग्राहकाला
काय निराळे आज आढळे, तितुकेची बोलावे
तुमच्यामध्ये काय ’वेगळे’ याचे उत्तर द्यावे…!!

रेल्वे आली, विमान आले, आले शाळा-रस्ते
कोर्ट-कचेर्‍या अन नोकर्‍या, त्याही गोर्‍या हस्ते
काय निराळे तुम्ही घडवले, तितुकेची हाकावे
तुमच्यामध्ये काय ’वेगळे’ याचे उत्तर द्यावे ..!!

टीव्ही आली, संगणक आले, आली कॉटन-बीटी
इलेक्ट्रॉनने झेप घेतली, तुमचे योगदान किती?
काय निराळे तुम्ही मढवले, तितुकेची सांगावे
तुमच्यामध्ये काय ’वेगळे’ याचे उत्तर द्यावे…!!

काय झाले ग्रामोदयाचे? कुठे बुडाला चरखा?
स्वदेशी ते काय उरले, बघा काढुनी बुरखा
दिवे तुम्ही किती लावले, अभयाने दावावे
तुमच्यामध्ये काय ’वेगळे’ याचे उत्तर द्यावे…!!

गंगाधर मुटे.
……………………………………

कसे अंकुरावे अता ते बियाणे?

कसे अंकुरावे अता ते  बियाणे?

भुईला दिली ओल नाही ढगाने
कसे अंकुरावे अता ते  बियाणे?

दशा लोंबतांना तिच्या लक्तरांच्या
कुणी का हसावे? कुबेराप्रमाणे

दगाबाज झाले तुझे शब्द सारे
अता हे फ़ुकाचे कशाला बहाणे?

निखारे विझूनी कशी राख झाली?
अता चेतवू मी मशाली कशाने?

तिजोरी कुणाची उधळतो कुणी तो
अमर्याद झाली तयांची दुकाने

नको रत्न मोती न पाचू हिरे ते
’अभय’ ते खरे जे मिळविले श्रमाने

गंगाधर मुटे

दोन मूठ राख

दोन मूठ राख

अस्तित्वहीनाने एकदा
अस्तित्वाला आव्हान दिलं... म्हणालं
"तुला लोळवायला दोन घटका
पुरेशा ठरतील.... माझ्यासाठी"
अस्तित्व हसलं...... म्हणालं
"जिंकणे किंवा हरणे... दोनपैकी एक
काहीतरी नक्कीच करू शकेन मी....
पण तुझं काय?
तुला ना नांव, ना गांव... ना हात ना पाय
ना बाप .......................... ना माय.
माझ्याशी दोन हात करण्यापुर्वी
माझ्याशी बरोबरी कर
अंधुकसं का होईना...
पण स्वत:चं अस्तित्व तयार कर...
आणि अभयपणे एक लक्षात घे
मी संपलो तरी, मी नाहीच सरणार
माझी दोन मूठ राख तरी नक्कीच उरणार....!"

गंगाधर मुटे
....................................................

घुटमळते मन अधांतरी

घुटमळते मन अधांतरी

अधांतरी घुटमळण्यामध्ये जन्म उरकला सारा
खूप उभारी उडण्याची पण असुया धरतो वारा

पुसतो सदा आसवांना तो पदर भूमिचा ओला
आसू पुसता हळूच पुसतो "आली जाग शिवारा?"

रांजण भरता थकतो खांदा पण तो रिताच उरतो
पाणी मुरते कुठे कळेना, खेळ कसा हा न्यारा ?

मोरपिसाचे रंग लेवुनी, ढगांस तू उधळावे
ढगाळुनी या काळजासही यावा भावपिसारा

शब्दामध्ये परके शब्द बेमालूम ते घुसती
मायबोलीच्या सुंदरतेला काळिमा तो सारा

कालपरत्वे अनहित बुद्धी, तोल तरी ना जावा
मानवतेचा पाठपुरावा ’’अभये" अंगीकारा

गंगाधर मुटे

..................................................

खाया उठली महागाई : नागपुरी तडका

खाया उठली महागाई : नागपुरी तडका

नाकी तोंडी पाणी घुसले, जीव झकोले खाई
वेसन तुटली, स्वैर सुटली, खाया उठली महागाई...!!

आवतन नव्हते दिले तरी, वाजत-गाजत आली
एक तारखेस खिसा भरला, पाच तारखेस खाली
देवदर्शन दुर्लभ झाले, आता पायी पंढरीवारी
गहाळ झाल्या सोई-सुविधा, परी कर वाढतो भारी
धान्यामधी खडे मिसळती, शासक टूकटूक पाही
वेसन तुटली, स्वैर सुटली, खाया उठली महागाई...!!

तेलामध्ये भेसळ होते, मिरची मध्ये गेरू
पाचक रसा दुर्बल करते, व्याधी पाहाते घेरू
दवादारू महाग झाली,आतून काळीज पिरडी
गरिबाघरी कँसर आला, बांधून ठेवा तिरडी
मुक्ती मागे रोगी सत्वर,अन यमास नसते घाई
वेसन तुटली, स्वैर सुटली, खाया उठली महागाई...!!

नाही आवर महागाईला, मग कशास शासनकर्ते?
इच्छाशक्ती मरून जाता, औचित्य काय ते उरते?
लाल दिव्याचा हव्यास केवळ, केवळ सत्तापिपासा
घाऊकतेने भरडून खाती, हीन-दीनांच्या आशा
आमजनांना "अभय" दाता, ’विचार’ उरला नाही
वेसन तुटली, स्वैर सुटली, खाया उठली महागाई...!!

गंगाधर मुटे
---------------------------------------------------
ढोबळमानाने शब्दार्थ.
झकोले = हेलकावे
आवतन = आमंत्रण
पिरडी = पिरडणे = पिरगाळणे
---------------------------------------------------

पहाटे पहाटे तुला जाग आली

पहाटे पहाटे तुला जाग आली

(कविश्रेष्ट सुरेश भटांची माफी मागुन ...एक पहाट अशीही…..)

पहाटे पहाटे तुला जाग आली
उभी रात्र सारी घोरण्यात गेली…….!!

तुझे घोरणे ते, मला सोसवेना
किती घालु कानी, बोळे ते कळेना
असा राहुदे हात, माझ्या कानाशी …!!

म्हणू घोरणे की, फुस्कारने याला
कर्कश बेसुरांची,जणू पुष्पमाला
भिऊनी आलापा, उंदीरे पळाली …!!

जरा तान घे तू, ताण दे घशाला
मग मच्छरदाणी,ऑलाउट कशाला ?
फुकटात सारी, मच्छरे पळाली …!!

तुला जाग ना ये, मला झोप ना ये
भगवंत माझा, कसा अंत पाहे
झोपही अताशा, चकनाचूर झाली …!!

*********************************
त्या सर्व पिडाग्रस्त सहचार्‍यांना समर्पित.
*********************************

मांसाहार जिंदाबाद ...!!

मांसाहार जिंदाबाद ...!!

सोने गं सोने, रांधल्या का तुने
बेडूकाच्या खुला
खेकड्याची आमटी
अन गांडूळाच्या शेवया...!!

गोचीडाची खिचडी
टमगिर्‍याचं भरीतं
डासाचा अर्क घे
घुबडाच्या तर्रीतं
जरासा सुरवंट, थोडेसे ढेकून
घे पुरणात भराया .....!!

गोमाश्याचा लाडू कर
त्याला सरड्याचा रंग दे
ऊंवा-टोळ पिळूनी
सापा-विंचवाचा पाक घे
उंदराची चटणी, पालीची सलाद
घे तोंडास लावाया ....!!

कोंबडी नी बकरी
निरुपद्रवी जनावर
तुझ्या जीभेचे चोचले
उठती त्यांच्या जीवावर
गरीबाला सूळी, शत्रूला अभय
का करीशी अन्याया?....!!

गंगाधर मुटे
............................................
ही कविता प्रकाशीत करतांना मला खुप मानसिक त्रास झालाच.
आपल्या मनातील दुविधेपोटी कवितेची मुस्कटदाबी करायची नाही असे ठरवून प्रकाशीत केली.

मुख्य मुद्दा असा की पृथ्वीवरील सर्वात बुद्धीमान/शक्तीमान मनुष्यप्राणी असा का वागतो?
नेमका दुर्बळाच्या/सात्विकाच्या जीवावरच का उठतो?
पुर्वीच्या काळातही शिकार करणारेही नेमके हरिणाच्याच मागे लागायचे. का? तो निरुपद्रवी आणि स्वभावाने गरीब म्हणुनच ना? वाघसिंहावर मर्दुमकी गाजवायची इच्छाशक्ती मानवात नाहीच असा अर्थ घ्यायचा का?

या कवितेत "शाकाहार की मांसाहार" हा मुद्दा नाहीच. मुद्दा आहे मानवी वृत्तीचा.
अर्थात तसा कवितेत व्यक्त झाला की नाही हे महत्वाचे.
..............................................

भक्तीविभोर....!!

भक्तीविभोर....!!

चंद्रास ग्रासतांना अंधार घोर झाला
संधी चिकार येता तारा मुजोर झाला

आमंत्रणे मिळाली त्या सर्व मूषकांना
पंक्तीस साह्य व्हावे बोक्यास पोर झाला

आता दह्यादुधाला कान्हा नशीब नाही
हंडी कवेत ज्यांच्या बाहूत जोर झाला

टाळूवरील लोणी खायास गुंतला जो
सत्कार पात्र तोची मशहूर थोर झाला

प्रेमात वारसांच्या स्वहिता भुलून गेला
नात्यास भार होता स्वजनात चोर झाला

यावे तसेच जावे ना 'अभय'दान कोणा
मृत्यू समीप येता भक्तीविभोर झाला

गंगाधर मुटे

विदर्भाचा उन्हाळा : नागपुरी चटका

विदर्भाचा उन्हाळा : नागपुरी चटका

औंदाच्या उन्हाळ्यानं, धमालच केली
आनं श्याम्याची दाढीमिशी, भाजूनच गेली ......॥१॥

हे ऊन व्हंय कां कां व्हंय, काही समजत नाही
पाण्यासाठी जीव कसा, करते लाही-लाही
पन्नास डिग्रीच्याह्यवर, पारा चढून गेला
पाणी पेऊ-पेऊ जीव, आदमुसा झाला
इच्चीबैन ओठ-जीभ, सोकूनच गेली ......॥२॥

बाहेर निघतो म्हणलं तं, जम्मून झावा चालते
घरामंधी घुसावं तं, उकाडा फ़ोडणी घालते
लोडशेडींग पायी बाप्पा, नाकात नव आले
कुलर-पंखे गर्मी पाहून, कामचुकार झाले
उष्माघात आकडेवारी, वाढूनच गेली ......॥३॥

नदी-नाले कोरडे कारण, बरसात नाही झोंबली
पाणी कमी हाय म्हून, वीजनिर्मिती थांबली
नळामधून पाणी कमी, हवा शिट्ट्या मारते
विहीर-तलाव ठणठण, पाणी आंग चोरते
दुष्काळाची बहीणमाय, माजूनच गेली ......॥४॥

पशू-पक्षी अभय नाही, निवारा ना थारा
मागून-पुढून मस्त देते, चटके गरम वारा
दैवाचे फ़टके सोसून, आयाबाया झाल्या धीट
घागरभर पाण्यासाठी, अर्धा कोस पायपीट
नशिबाले जगरूढी, चिपकूनच गेली ......॥५॥

गंगाधर मुटे
.........................................................
ढोबळ मानाने शब्दार्थ.
जम्मून = जोराने,झपाट्याने.
झावा = गरम हवेचे तडाखे.
.........................................................

कथा एका आत्मबोधाची...!!

कथा एका आत्मबोधाची...!!

तो सर्प...! जन्मत: बिनविषारी होता
फ़ूत्कारणे त्याच्या गावी नव्हते
आचरण त्याचे सरळमार्गी.... कुणाला न दुखावणारे
तेंव्हा त्याच्यावर सगळे..... तुटून पडायचेत
कोल्हे-लांडगे खेकसायचेत... मुंग्या-माकोडे चावायचेत
अज्ञान-सज्ञान, सभ्य-असभ्य, शिक्षित-अशिक्षित
सुसंस्कृत-सुसंस्कारी ........ झाडून सगळीच
त्याला खडे मारारायचीत
तो रडायचा....... केविलवाणी अश्रू ढाळायचा
कळवळायचा... असह्य वेदनांनी... कण्हायचा
पण दुसऱ्याच्या वेदनांवर पाझरेल... तर ती जगरूढी कसली?
मग तो स्वबचावासाठी जीव मुठीत घेवून पळायचा.....
आणि तरीही.....
पाठलाग करणारी पिच्छा पुरवायची....
खिदळत..... दात वेंगाडत...!
आणि मग एक दिवस........ एका निवांत क्षणी
त्याला आत्मबोध झाला.........!!
विचाराला कलाटणी मिळाली...कळले की
आक्रमणाला उत्तर बचाव नसते...
तलवारीला उत्तर ढाल नसते....
'अहिंसे'चे अर्थ भेकडपणात नसते.
"आक्रमणाला आक्रमणानेच" आणि "तलवारीला तलवारीनेच"
उत्तर द्यायचे असते....!!!
आणि मग....... आणि मग त्याने.....
त्याने श्वास रोखला..... सगळे बळ एकवटून.....
असा काही फ़ुत्कार सोडला की...........!!!!
आता......
कोल्हे-लांडगे कान पाडून पळत होती,
कुत्रे शेपट्या खाली करून पळत होती,
आणि माणसे.... माणसे जीव मुठीत घेवून....
जीवाच्या आकांताने सैरावरा पळत होती...!!!!
कारण.........कालचा बिनविषारी साप
अभयाने आजचा....
.........जहाल विखारी नाग बनला होता.......!!!!!

गंगाधर मुटे

कान फ़ळलेच नाही

कान फ़ळलेच नाही

उपदेशाने कान कसे फ़ळलेच नाही
माझे बहिरेपण त्याला कळलेच नाही

निग्रहाचे धडे दिले विपरीत दशेने
पानगळीतही मग पान गळलेच नाही.

वेदनांचा काढा मग गटागटा प्यालो
तेंव्हापासून व्यथांनी छळलेच नाही

चिरंतन असती बोल संत साहित्याचे
अनीतीच्या शेकोटीत जळलेच नाही

श्रावणात घननिळे जरा पिघळले होते
पुन्हा त्यांचे थेंब कसे वळलेच नाही

जनसेवेचा प्रताप आणि “अभय” पुरेसे (?)
शुभ्रकापड घाणीतही मळलेच नाही

गंगाधर मुटे

कुटिलतेचा जन्म.......!!

कुटिलतेचा जन्म.......!!

मत्सराची ज्योत जेथे शीलगाया लागली
नेमकी तेथे कुटिलता जन्म घ्याया लागली

जळफ़ळ्या वृत्तीवर दवा,औषध तरी कोठले?
आमरस्त्यावरच कांटे पसरवाया लागली

कालपावेतो भुतावळ मी म्हणत होतो तिला
चेटकी होऊन आता ती फ़िराया लागली

वरणभात जुनाट झाला वेगळे खावे म्हणे
कुंठलेली नीतिमत्ता शेण खाया लागली

थांबवा फ़ाजील चेष्टा बांडगूळांनो अता
वेदना सोसून काने, छी:! पिकाया लागली

ह्या खडूसांची खुशामत "अभय" केली ना कधी
सावजासम घेरती मज डाफ़राया लागली

गंगाधर मुटे
....................................................
वृत्त - देवप्रिया ( गालगागा ) ३ + गालगा
....................................................

वाघास दात नाही

वाघास दात नाही

गायीस अभय देण्या, वाघास दात नाही
रजनीस जोजवीण्या, सूर्यास हात नाही.

फुलल्या फुलास नाही, थोडी तमा कळींची
एका स्वरात गाणे, साथीत गात नाही.

रंगात तू गुलाबी, रूपात का भुलावे
वांग्या तुझ्या चवीला, मुंगूस खात नाही.

खांद्यास नांगराचा का भार सोसवेना ?
प्राशू नको विषा रे, देहास कात नाही

अभयात वाढलेली, वाचाळ राजसत्ता
राजा पहूडलेला, राजत्व ज्ञात नाही.

..... गंगाधर मुटे ...

........................................................
वृत्त - गा गा ल गा ल गा गा X २
.......................................................

हताश औदुंबर

हताश औदुंबर
(बालकवींचा क्षमाप्रार्थी)

ऐल तीरावर लाल शिरावर,लुकलुकता घेवून
निळा पांढरा थवा चालला, रजकण पांघरून
ढोल-चौघडे, बोल बडबडे, खाकी गर्दी पुढे
सरावल्यांची पोपटपंची, गगन भेदुनी उडे

पैल तीरावर पत्र घरावर, तुळशीचे ठेवून
बेत शिजविला,देह निजविला, काळघुटी घेवून
अभागीनीचे कुंकूम पुसता, अचेतन ती पडे
पोशिंद्याचा बाळ भुकेला, तिच्या उराशी दडे

दोन तीरांना अभये धारा, विलगे निरंतर
पाने गाळुनी मुंडण करीतो, हताश औदुंबर

गंगाधर मुटे
.....................................................
("त्या" सर्व हजारो स्वर्गिय शेतकर्‍यांना
भावपुर्ण श्रद्दांजलीसह सादर समर्पित.)
.....................................................

हव्या कशाला मग सलवारी ?

हव्या कशाला मग सलवारी ?

भरजरी शालू जुनाट झाले

फेकुनी द्या त्या नववारी

कम्फ़रटिबल त्या मस्त बिकिन्या

हव्या कशाला मग सलवारी ?

नको रुढी, रिवाज नको ते

परंपरागत तर नकोच बाई

ढिगभर कपडे वापरल्याने

वाढत गेली महागाई

कराल जर का माझा अनुनय

स्वस्ताई येईल घरोघरी ....!

टकमक बघुद्या बघणार्‍यांना

आपल्या बापाचे काय जाते ?

नेत्रसुख घेवुद्या घेणार्‍यांना

सुखवू द्या मस्त नयनपाते

टीका करती जुनाट जन ते

नव्या युगाची मी नारी ...!

स्तोम कशाला या कपड्यांचे

म्हणोत काही मेले बापडे

जर का असती देवाची इच्छा

जन्मलो नसतो नेसून कपडे ?

स्वस्त बिकिनी मस्त बिकिनी

अभय वापरा घरोघरी ...!

................................

तू तसा - मी असा

तू तसा - मी असा

नाकीतोंडी माश्या गेल्यात, मी मात्र मख्ख
माझी अवस्था पाहून, तू खिदळलास चक्क.

मोगल आले तेंव्हा, मी अगदी स्वस्थ
लाळ घोटायचा खुलेआम, तू मात्र मस्त.

इंग्रज आले तेंव्हा, मी झोपलो गाढ
चापलुशित तुझ्या, बरीच झाली वाढ.

डोंगरमाथ्याहुन शिवाजी, घालत होता साद
मला फ़ुरसत नव्हती, तुला फ़ितुरीचा नाद.

फ़ाशी चढतांना भगतसिंग, स्वप्न पाहात होता
मला प्रपंचाची ओढ, तू टाळ्या वाजवित होता.

आता उजाडेल,मग उजाडेल
"अभय" कधीतरी उजाडेल?
की.....
तू तसा-मी असा,
म्हणुन उजाडनेही बुजाडेल?

                   गंगाधर मुटे

नंदनवन फ़ुलले ...!!

नंदनवन फ़ुलले ...!!

वृद्धतरूच्या पारावरती,
झोके घेत झुलले
तरूघरी नंदनवन फ़ुलले ...धृ..

रम्यकोवळी रविकिरणे ती
कुणी अप्सरा खिदळत होती
मेघही हसती उडता उडता
गरजणे भुलले.... ..१..

भूक कोवळी घेवून पाठी
स्वप्न उद्याचे कुणी शोधिती
भिरभिर भिरभिर उडती पतंगे
पंखही खुलले.... ..२..

पक्षी बोलती खोप्यामधुनी
मधमाशांशी हितगुज करूनी
वल्ली नाचल्या धुंद होऊनी
पैजन थरथरले... ..३..

गाय,खार अन मनीम्याऊ ती
खेळ खेळती लपती छपती
चित्रकार तो तदृप झाला
रंगही स्फ़ुरले.... ..४..

चैतन्याचे "अभय" तरंग
वृद्ध तरूही झाला दंग
खोडव्याला फ़ुटली पालवी
फ़ूले ही फ़ुलले.... ..५..

         गंगाधर मुटे

आभास मीलनाचा..

आभास मीलनाचा..

(वृत्त - आनंदकंद)

केंव्हा तरी कशाचा हलकेच भास झाला

आभास मीलनाचा पळभर मनास झाला

शून्यात पाहतांना हळुवार लाजली ती

दृश्यात मी असावा, माझा कयास झाला

तू लांब दूरदेशी, ना रूप जाणतो मी

मुर्ती मनी तरळली, कलिजा खलास झाला

पाडातल्या फ़ळांना का आस पाखरांची?

येता थवे निवासा, मग मेळ खास झाला

विरहात वृक्षवल्ली निघुनी वसंत जाता

बघता तया विलापा पक्षी उदास झाला

प्रेमा सदा भुकेली अभये सजीव माया

निष्काम ज्या उमाळा तो प्रेमदास झाला

              गंगाधर मुटे

प्राक्तन फ़िदाच झाले

प्राक्तन फ़िदाच झाले

प्राक्तन फ़िदाच झाले यत्नास साधताना
मोती पुढ्यात आले वाळूस गाळताना

हलक्याच त्या हवेने का कोसळून जावा ?
हेका उगीच होता तो स्तंभ बांधताना

पिकल्या फ़ळास नाही चिंता मुळी मुळीची
दिसलेच ना कधीही हितगूज सांगताना

शोधात भाकरीच्या निम्मी हयात गेली
स्वप्नेच वांझ झाली तारुण्य जाळतांना

द्रव्यापुढे द्रवीतो का कायदा म्हणावा?
नेमस्त गांजलेले कानून पाळताना

आता "अभय" जगावे अश्रू न पाझरावे
आशेवरी  निघावे ही वाट चालताना

गंगाधर मुटे "अभय"
...............................................

सलाम नाबाद २००! - तुंबडीगीत

सलाम नाबाद २००! - तुंबडीगीत

लख्खलख्ख लख्खलख्ख, तुंबडी का गाना
तुंबडीवाला आला त्याची, तुंबडी भरून देना ...!!

सांगतो मी एक बात, इकडं तुमी फ़िरा
आमच्यापाशी एक हाय, सचिन जैसा हिरा
भारला त्याने देश पुरा, जग येडेपिसे
शेनवार्नला स्वप्नामंधी, चौके-छक्के दिसे
कान द्या इकडं जरा, ऐकून तुम्ही घेना
तुंबडीवाला आला त्याची, तुंबडी भरून देना ...!!

दिसायला म्हणान तर, छोटी मुर्ती हाये
क्रिकेटचं सारं जग, त्येचा खौफ़ खाये
शतकांची गणती नाय, किती चौके-छक्के
अचंबित दुनियासारी, सारे हक्के-बक्के
देव्हार्‍यात पूजा त्याची,खांदी घ्यावा मेणा
तुंबडीवाला आला त्याची, तुंबडी भरून देना ...!!

कधी ना खचला हिंमत, त्याचे नांव सचिन
माणुस व्हय का देव ह्यो, कांप्युटरी मशिन?
खेळापुढे कधी त्याने, मोजला नाही पैसा
भगवंताने द्यावा पुत्र, घरोघरी ऐसा
समद्यायच्या तोंडी नांव, सच्चिन-सच्चिन येना
तुंबडीवाला आला त्याची, तुंबडी भरून देना ...!!

उत्तरेचा हिमालय, दक्षिणेचा सागर
सच्चिनच सारं जणू, अमृताची घागर
जिथं झडे पायधूळ, बॅट याची धडके
तिथं-तिथं तिरंगा, गौरवाने फ़डके
मानु नका नुस्ता देव,थोडी अभय कला घ्याना
तुंबडीवाला आला त्याची, तुंबडी भरून देना ...!!

गंगाधर मुटे
...................................................
तुंबडी = एक भोपळा असलेले तंतुवाद्य / भिक्षापात्र.
...................................................