सूडाग्नीच्या वाटेवर……

सूडाग्नीच्या वाटेवर…….

माझी गझल ऐकण्यास गर्दी लोटली होती
काही जागीच नव्हती, बाकी झोपली होती

वादंगाचा दुरावा पंक्तीत उरला नाही
डावी उपाशी नव्हती, उजवी जेवली होती

घामचोरीची तक्रार दाखल केली तेंव्हा
विरोधक प्रसन्न नव्हते, सत्ता कोपली होती

सूडाग्नीच्या वाटेवर गतीरोधक नसतात
सलवार विझली नव्हती, पगडी पेटली होती

नियतीचे सारे घाव निग्रहाने पेललेत
संधी दवडली नव्हती, अभये वेचली होती

गंगाधर मुटे
***********************

तरी हुंदक्यांना गिळावे किती?

तरी हुंदक्यांना गिळावे किती?

झणी झोत येती तुझ्या आठवांचे, सयेचे उमाळे छिपावे किती?
बळे रोखतो मी जरी आसवांना, तरी हुंदक्यांना गिळावे किती?

कधी चाललो मी तुझ्या पावलांनी, कधी बोट हातात होते तुझे
तशी सांज येणार परतून कैसी, मनी प्राक्तनाने झुरावे किती?

जरी देह-काया चिरंजीव नाही, तळे भावनांचे तरी साचते
जरी घालतो बांध मी या तळ्यांना, हृदय फ़ाटतांना तुणावे किती?

जगी जीव अब्जो जरी नांदताती, फ़ुलांच्या-फ़ळांच्या डहाळ्या दिसे
परी शोधताहे नजर का तुला बा! स्मृतींचे खुमारे भुलावे किती?

’अभय’ विरह येतो नशीबी कुणाच्या, कुणाचेच दुर्भाग्य तैसे नसो
शिरी छत्रछाया अखंडीत लाभो, विधात्या तुला मी पुजावे किती?

(वृत्त-  सुमंदारमाला)                                     गंगाधर मुटे
...............................................................................
(स्व. पु. बाबास समर्पित)
...............................................................................

राधा गौळण

राधा गौळण

डोईवर घागर खांदी दुपट्टा
पाठीशी वेणी
भरीतसे राधिका पाणी....... ॥धृ॥

हलवित हात कमर लचकते
पैंजण वाजत हळूच दचकते
नाकी नथणी,लोंबतं कुंडलं
झुलतसे कानी ........॥१॥

चालत बोलत रूप मिरवते
शोधित कान्हा नजर फ़िरविते
कान्हाईची आठव झाली
झुरतसे नयनी ........॥२॥

तितुक्यातच हा रांगत आला
परमात्म्याचा संगम झाला
अभय जनांनी रूप लोचनी
साठविले ध्यानी ........॥३॥

सरबत...... प्रेमाच्या नात्याचं

सरबत...... प्रेमाच्या नात्याचं

मी तिला विचारलं
कसं असावं तुझं-माझं नातं....?
भ्रमर आणि फ़ुलासारखं...?
ती उत्तरली, "नको नको
एकदा मकरंद सेवून भ्रमर गेला की
परतण्याची शक्यता धूसर होते
तसा विरह मला नाही रे सहन व्हायचा"

मग मी तिला विचारलं
कसं असावं तुझं-माझं नातं....?
पतंग आणि पणतीसारखं...?
ती उत्तरली, "नको नको
भावनेच्या उत्तुंग अविष्कारात
पतंगाची आहुती जाण्याचा धोका
मी नाही रे पत्करायची"

मग मी पुन्हा तिला विचारलं
कसं असावं तुझं-माझं नातं....?
गीत आणि संगीतासारखं...?
की शब्द आणि स्वरासारखं...?
ती जरा संथपणे उत्तरली
"हे चाललं असतं..... पण
गीत आणि संगीत एकरूप होऊनही
आपापलं अस्तित्व
स्वतंत्रपणे टिकवून ठेवतात रे
मग तसं नातं का स्विकारावं?"

मग तीच मला म्हणाली
"पण काय रे, तुझं-माझं नातं काव्यात्मक
साहित्यीक दर्जाचं वगैरे कशाला हवंय रे?
अरे’’तू आणि मी”,’’मी आणि तू”
"मी-तू","तू-मी" कशाला हवंय रे?
त्याऐवजी "आपण" नाही का रे चालणार?
लिंबू आणि साखरेचं पाण्यातील मिलनासारखं...!
एकदा का त्यांचं मिलन झालं की
लिंबू आणि साखरेला स्वतंत्र अस्तित्वच उरत नाही
उरतेय केवळ .... आणि केवळ "सरबत"
लिंबू-साखरेला कधीही वेगवेगळं न करता येण्यासारखं...!!
मला हवंय, तुझ-माझं नातं.... तस्सच
अगदी त्या ........... सरबतासारखं.......!!!"

गंगाधर मुटे
.................................................................

सजणीचे रूप ...!!

सजणीचे रूप ...!!

(पंढरीचा पांडुरंग आणि संतश्रेष्ट
तुकारामांच्या पायी नतमस्तक होवुन)

रूपये पाहता लोचनी। सुखी झाली ती साजणी ॥१॥
म्हणे व्यापारी बरवा। म्हणे पगारी बरवा ॥२॥
शेती बागा त्याचे घरी। परी नको शेतकरी ॥३॥
ऐसे सजणीचे रूप। पदोपदी दिसे खूप ॥४॥
अभय म्हणे कास्तकारा। डोहामधी डुबक्या मारा ॥५॥

गंगाधर मुटे.
--------------------------------------------------

बळीराजाचे ध्यान ....!!

बळीराजाचे ध्यान ....!!

(पंढरीचा पांडुरंग आणि संतश्रेष्ट
तुकारामांच्या पायी नतमस्तक होवुन)

सुंदर ते ध्यान उभे बांधावरी
नांगर खांद्यावरी घेवोनिया..॥१॥

कासे पितांबर ते फ़ाटके धोतर
टायरचे खेटर पायामधी..॥२॥

तुळशीहार जणु घामाचीच धार
उन्हाला आधार पगडीचा..॥३॥

कवच-कुंडले छातीच्या बरगड्या
पोटीच्या आतड्या नृत्य करी..॥४॥

नैवद्य-प्रसाद कांदा भाकरीचा
चेंदा मिरचीचा तोंडी लावी..॥५॥

आरतीला नाही त्याची रखुमाई
चारतसे गाई माळरानी..॥६॥

राजा शेतकरी बळीराज यावे
संघटीत व्हावे अभयाने..॥७॥

गंगाधर मुटे.
................................................

रे जाग यौवना रे....!!

रे जाग यौवना रे....!!
(वृत्त- आनंदकंद)

रे जाग यौवना रे, ही साद मायभूची
आव्हान पेलुनीया, दे आस रे उद्याची
रे जाग यौवना रे ... ॥धृ०॥

झटकून मळभटाला, चैतन्य खळखळावे
भटकून आसमंती, हे रक्त सळसळावे
तारूण्य तेच जाणा, जे धडपडे सदाची
रे जाग यौवना रे ... ॥१॥

आता कवेत घे तू, अश्रांत सागराला
कापून लाट-धारा, तू खोल जा तळाला
रोवून दे निशाणा, ती खूण यौवनाची
रे जाग यौवना रे ... ॥२॥

आकाश अंथरोनी, तार्‍यांस घे उशाला
बाहूत सुर्यचंदा, पाताळ पायशाला
विश्वा प्रकाश दे तू, तू ज्योत शारदेची
रे जाग यौवना रे ... ॥३॥

तू वीर मायभूचा, बलसागराप्रमाणे
यत्नास दे उजाळा, युक्ती-बळा-श्रमाने
अभये महान शक्ती, हो शान भारताची
रे जाग यौवना रे ... ॥४॥

गंगाधर मुटे

बायोडाटा..!!

बायोडाटा..!!

जीवाचा
आटापिटा
हाच त्यांचा
बायोडाटा..

चोचीत मिळण्या
तृणवत काडी
फ़िरवित पंख
रान पछाडी...

तृणकाड्यांची
गुंफ़ण करूनी
खोपा विणला
लक्ष धरूनी..

कोण ती विद्या?
गुरू कोणता?
घरटे बांधणे
शिकवित होता..

कसे उडावे
किती उडावे
कसे उमजले
कोणा ठावे..

करूनी फ़डफ़ड
प्रयास करणे
हव्यास धरणे
निरंतर धरणे..

गवसून घेतो
स्वंयेच वाटा
तोच त्यांचा
बायोडाटा...!!

गंगाधर मुटे

अंगावरती पाजेचिना....!!

अंगावरती पाजेचिना....!!

इभ्रतीला झाकेचिना, तिला चोळी का म्हणावे?
भुकेल्याला लाभेचिना, तिला पोळी का म्हणावे?

वास्तवाला चितारेना, तिला शाई का म्हणावे?
अंगावरती पाजेचिना, तिला आई का म्हणावे?

श्रमाविना पैदासते, तिला वृद्धी का म्हणावे?
पीडितांना कुस्कारते, तिला बुद्धी का म्हणावे?

अस्सलाची विटंबना, तिला नक्कल का म्हणावे?
बुरशीवाणी परजीवी, तिला अक्कल का म्हणावे?

विवेकाला स्मरेचिना, तिला सुज्ञ का म्हणावे?
तारतम्य हुंगेचिना, तिला तज्ज्ञ का म्हणावे?

अभयाने बोलेचिना, तिला वाणी का म्हणावे?
अंतरात्मा हालेचिना, तिला ज्ञानी का म्हणावे?

गंगाधर मुटे

रूप सज्जनाचे

रूप सज्जनाचे

लेवून फ़ार झाले, हे लेप चंदनाचे
भाळास लाव माती, संकेत बंधनाचे

का हाकतोस बाबा, उंटावरून मेंढ्या
सत्यास मान्यता दे, घे स्पर्श स्पंदनाचे

दातास शुभ्र केले, घासून घे मनाला
जे दे मनास शुद्धी, घे शोध मंजनाचे

आमरण का तनाला भोगात गुंतवावे?
सोडून दे असे हे, उन्माद वर्तनाचे

अभये चराचराला, संचार मुक्त आहे
शत्रूसही निवारा, हे रूप सज्जनाचे

              गंगाधर मुटे "अभय"

अय्याशखोर

अय्याशखोर

मेंदू उगाळतांना माणूस थोर झाला
पंडीत कायद्याचा बाजारखोर झाला

कंकाल हा नराचा जाणीव लोपलेला
सोडून लाजलज्जा मुद्राचकोर झाला

माणूस धर्म ज्याने खुंटीस टांगलेला
भंगार तो तनाचा अय्याशखोर झाला

का ग्रासते मनाला झंकार कंकणाचे
फ़ंदात मोहिनीच्या साधू छचोर झाला

नसतेच जे मिळाले केंव्हाच सातजन्मी
ते सर्व प्राप्त होता नेता मुजोर झाला

"कैवार गांजल्याचा" तो डावपेच होता
अधिकार प्राप्त होता अन्यायखोर झाला

का पारखा मनुष्या, मानव्यतेस तू रे
त्यागून कर्मधर्मा, अभये अघोर झाला

गंगाधर मुटे

कुठे बुडाला चरखा? : नागपुरी तडका

कुठे बुडाला चरखा? : नागपुरी तडका

राजकर्‍यांनो जनतेसाठी एवढे ध्यानी घ्यावे
तुमच्यामध्ये काय ’वेगळे’ याचे उत्तर द्यावे…!!

अकबर होता, जुलूम होता, अन सुलतानी सत्ता
खुशालचेंडू मजेत होते, घामाची हालत खस्ता
काय निराळे आज भासते, तितुकेची सांगावे
तुमच्यामध्ये काय ’वेगळे’ याचे उत्तर द्यावे…!!

इंग्रज होते, लूटत होते, येथिल कच्च्या माला
पक्का करूनी, चौपट दामा, विकत ग्राहकाला
काय निराळे आज आढळे, तितुकेची बोलावे
तुमच्यामध्ये काय ’वेगळे’ याचे उत्तर द्यावे…!!

रेल्वे आली, विमान आले, आले शाळा-रस्ते
कोर्ट-कचेर्‍या अन नोकर्‍या, त्याही गोर्‍या हस्ते
काय निराळे तुम्ही घडवले, तितुकेची हाकावे
तुमच्यामध्ये काय ’वेगळे’ याचे उत्तर द्यावे ..!!

टीव्ही आली, संगणक आले, आली कॉटन-बीटी
इलेक्ट्रॉनने झेप घेतली, तुमचे योगदान किती?
काय निराळे तुम्ही मढवले, तितुकेची सांगावे
तुमच्यामध्ये काय ’वेगळे’ याचे उत्तर द्यावे…!!

काय झाले ग्रामोदयाचे? कुठे बुडाला चरखा?
स्वदेशी ते काय उरले, बघा काढुनी बुरखा
दिवे तुम्ही किती लावले, अभयाने दावावे
तुमच्यामध्ये काय ’वेगळे’ याचे उत्तर द्यावे…!!

गंगाधर मुटे.
……………………………………

कसे अंकुरावे अता ते बियाणे?

कसे अंकुरावे अता ते  बियाणे?

भुईला दिली ओल नाही ढगाने
कसे अंकुरावे अता ते  बियाणे?

दशा लोंबतांना तिच्या लक्तरांच्या
कुणी का हसावे? कुबेराप्रमाणे

दगाबाज झाले तुझे शब्द सारे
अता हे फ़ुकाचे कशाला बहाणे?

निखारे विझूनी कशी राख झाली?
अता चेतवू मी मशाली कशाने?

तिजोरी कुणाची उधळतो कुणी तो
अमर्याद झाली तयांची दुकाने

नको रत्न मोती न पाचू हिरे ते
’अभय’ ते खरे जे मिळविले श्रमाने

गंगाधर मुटे